Wolves have become increasingly common in the Netherlands since 2015, and since 2019 the country has once again been home to a pack of wolves with young – the first in around 150 years. The government intends to review the current Interprovincial Wolf Plan, a process that will start in 2021. This report provides an answer to 25 research questions formulated by the government. These questions relate to five themes: (1) distribution, occurrence, origin and ecological carrying capacity; (2) behaviour and the relationship between wolves and humans; (3) policy, damage, monitoring and management; (4) ecology; (5) genetic techniques and data exchange in Europe. The latest insights from scientific research and monitoring programmes have been used to answer these questions. The knowledge presented in this report can be used to make scientifically substantiated policy choices with regard to wolves.

Jaarlijks wordt in opdracht van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit de Nederlandse otterpopulatie genetisch gemonitord. Daarmee wordt een vinger aan de pols gehouden wat betreft de ontwikkeling van de genetische status van de populatie en van demografische processen van geboorte en sterfte en van immigratie en emigratie. Deze vorm van monitoring, waarbij gebruik wordt gemaakt van DNA geïsoleerd uit uitwerpselen en doodvondsten, maakt het tevens mogelijk veranderingen in de ruimtelijke verspreiding en de populatieomvang te volgen. Op basis van de DNA-profielen aangetroffen tijdens de monitoringsronde van 2019/2020 wordt de populatieomvang geschat op ca. 450 dieren. Daarmee groeit de populatie gestaag, vooral door verdichting binnen de huidige leefgebieden. Het aantal doodvondsten is het afgelopen jaar (2019) opnieuw sterk gestegen naar 150, waaronder 135 geverifieerde verkeersslachtoffers. Per provincie zijn de belangrijkste knelpuntlocaties, waar veel otters sneuvelen in het verkeer, gelokaliseerd. De totale genetische variatie lijkt zich te stabiliseren, net als de gemiddelde genetische variatie binnen individuen. Het belang van immigratie van otters vanuit Duitse leefgebieden is onverminderd groot. Dit laatste vindt weliswaar nog slechts incidenteel plaats, maar afgelopen jaar wat vaker dan voorheen. Hoopvol is vooral ook het feit dat sprake lijkt van verschillende immigratieroutes: zowel via Overijssel als Gelderland.

Vanaf 2015 komen er weer in toenemende mate wolven voor in Nederland en sinds 2019 is er weer sprake van een roedel met jongen, de eerste in circa 150 jaar. De overheid is voornemens om het huidige interprovinciaal Wolvenplan te herzien, waarmee in 2021 zal worden gestart. In dit voorliggende rapport wordt antwoord gegeven op 25 onderzoeksvragen die zijn opgesteld door de overheid. De vragen hebben betrekking op vijf thema’s, te weten (1) verspreiding, voorkomen, herkomst en ecologische draagkracht; (2) gedrag en wolf-mensrelatie; (3) beleid, schade, monitoring en beheer; (4) ecologie; (5) genetische methodieken en uitwisseling van data in Europa. Voor de beantwoording van deze vragen is gebruikgemaakt van de nieuwste inzichten vanuit wetenschappelijk onderzoek en monitoringsprogramma’s. De kennis die in dit rapport is verzameld, kan worden ingezet voor het maken van wetenschappelijk onderbouwde beleidskeuzes ten aanzien van de wolf.

Om te voorkomen dat de soort uitsterft in Nederland, worden allerlei beheermaatregelen getroffen in het gebied om zo het leefgebied geschikter te maken. Bovendien worden sinds 2012 korhoenders uit Zweden bijgeplaatst in de populatie. Om te kunnen beoordelen of toekomstige bijplaatsing zinvol is, zijn in dit rapport maatregelen gedefinieerd met bijbehorende toetsingscriteria, die relevant zijn voor de keuze om wel of niet bij te blijven plaatsen na 2026. Bovendien zijn criteria gedefinieerd om te kunnen beoordelen of de maatregelen het gewenste effect hebben. De maatregelen betreffen in de eerste plaats het terugdringen van de hoge mate van vermesting, verzuring en verdroging in het gebied. Dit zijn, naast verlies van leefgebied, de belangrijkste factoren die maken dat de populatie op uitsterven staat, omdat vooral hierdoor het voedsel van de kuikens (en in minder extreme mate ook van de adulten) in kwaliteit en in hoeveelheid onvoldoende is geworden. Pas als deze maatregelen zijn uitgevoerd en effect sorteren, zijn ook maatregelen ten aanzien van omvang van, variatie in en verbinding tussen leefgebieden effectief en noodzakelijk voor het behoud van het korhoen. Tot die tijd zijn met name het beperken van recreatiedruk en inrichtingsmaatregelen (bv. heidebeheer, verwijderen hoge opslag) in het kernleefgebied van de soort nodig om de overlevingskansen van de aanwezige vogels te vergroten.

Jaarlijks wordt in opdracht van het ministerie van LNV de Nederlandse otterpopulatie gemonitord. Het doel van de jaarlijkse monitoring is het volgen van trends met betrekking tot twee belangrijke aandachtspunten voor een duurzaam behoud van de populatie: a) het behoud van genetische variatie binnen de populatie en b) mortaliteit als gevolg van verkeersongevallen en mogelijkheden voor mitigatie van infrastructurele knelpunten. Dit jaar werd speciale aandacht besteed aan de mogelijkheden voor genetische uitwisseling met naburige populaties, een essentieel proces voor behoud van genetische variatie op de lange termijn. Op basis van genetische analyse van otterspraints werden in zes leefgebieden langs de Nederlands-Duitse grens in totaal 23 otters geïdentificeerd, waaronder tenminste één man en vrouw per leefgebied. In drie leefgebieden werd een otter geïdentificeerd met gedeeltelijk Duitse genen. Dit is het eerste bewijs op Nederlands grond-gebied in tien jaar tijd voor reproductie tussen Nederlandse en Duitse otters. Het aantal geverifieerde verkeersslachtoffers lag in 2022 op 159 (uit een totaal van 179 gemelde doodvondsten). Hoewel dit aantal hoger is dan alle voorgaande monitoringsjaren, zet de afvlakking in de groei van het jaarlijkse aantal slachtoffers, die sinds 2020 zichtbaar is, zich voort. De opvallende daling die in 2021 werd waargenomen bleek van tijdelijke aard. Per provincie zijn de belangrijkste knelpuntlocaties geïdentificeerd van wegen waar nog steeds veel otters sneuvelen in het verkeer en mitigerende maatregelen dus urgent zijn. Daarnaast is een inventarisatie uitgevoerd van aanvullende oplossingsrichtingen om de verkeerssterfte verder terug te dringen. Belangrijke aanknopingspunten zijn een overstap naar een voorspellender identificatie van knelpuntlocaties, meer aandacht voor het functioneren van faunapassages door zowel juiste uitvoering als periodieke onderhoudschecks en meer interne communicatie bij wegbeheerders over het grijpen van koppelkansen met andere werkzaamheden aan (water)wegen.