Klimaatverandering is er de oorzaak van dat de bodemtemperatuur van de bovenste 100 cm de afgelopen veertig jaar met gemiddeld 1,5 ̊C is toegenomen. Deze verhoging leidt tot een versnelling van diverse bodemprocessen zoals mineralisatie, denitrificatie en veenoxidatie. Bodemtemperatuur is een van de vele factoren die meespelen in de ontwikkeling van natuurlijke begroeiingen. Daarbij is er een sterke interactie tussen de vegetatie en de bodemtemperatuur, waarbij het effect van vegetatie op de bodemtemperatuur groter is dan dat van de bodemtemperatuur op de vegetatie. Dat betekent dat bodemtemperatuur erg afhankelijk is van het microklimaat ter plekke. Nader onderzoek moet duidelijk maken in hoeverre de bodemtemperatuur in de toekomst verder gaat stijgen en wat de gevolgen daarvan zijn op de inrichting en het beheer van natuurgebieden.

De brochure heeft 3 bijlagen.

PBL, WOT/WENR, CBS en provincies gebruiken indicatoren om milieuveranderingen te monitoren, zoals de zuurgraad (pH) en gemiddelde grondwaterstanden in het voorjaar (GVG). In 2022 voerde WENR een vergelijkende studie uit van indicatorsystemen, waarbij methodologische verschillen tussen de indicatorsystemen aan bod kwamen. Deze studie richt zich op ecologische interpretaties van verschillen en het terug traceren van de verschillen naar onderliggende gegevens. Cruciaal voor betrouwbaar gebruik van beide systemen is de kwaliteit van de vegetatiedata. Inconsistenties in LMF-datasets, waaronder locatievariaties en verschillen in het opnemen van mossen en de wijze waarop tijdseries in de tijd worden geanalyseerd, hebben een grote invloed op de resulterende trends. Ongeveer de helft van de beschikbare PQ-reeksen is momenteel onbetrouwbaar voor beoogde analyses. Met strengere criteria voor de datakwaliteit kunnen betrouwbaardere en onderling beter overeenkomende trendsworden berekend.

Klimaatverandering is er de oorzaak van dat de bodemtemperatuur van de bovenste 100 cm van de bodem de afgelopen veertig jaar met gemiddeld 1.5°C is toegenomen en de komende dertig jaar nog met 1.2°C zal stijgen. De mate van stijging wordt sterk bepaald door de vegetatie. Zo zal kale grond veel sneller en sterker opwarmen dan met gras begroeide grond. Een natuurbeheerder kan dus invloed uitoefenen op de bodemtemperatuur via de vegetatie, maar daarbij zal de maatregel op de vegetatie leidend zijn. Er is dringend behoefte aan een integraal begrip van warmte en water in de bodem-gewas-atmosfeerdynamiek om de risico’s van bodemtemperatuurverhoging beter te begrijpen en om de teeltsystemen en natuurbeheersystemen op passende wijze aan te passen aan deze samengestelde klimaateffecten.

Er wordt door PBL, WOT/WENR, CBS en provincies gebruikgemaakt van indicatoren om veranderingen in milieucondities te signaleren. Het gaat om de toestand en trend van milieucondities, zoals voedselbeschikbaarheid voor plantensoorten, pH en gemiddelde voorjaarsgrondwaterstand (GVG). In 2020 is door WENR, in samenwerking met Jan Holtland (Holtland Advies), een vergelijkende studie van indicatorsystemen uitgevoerd waarbij de aandacht naar voedselbeschikbaarheid van planten is gegaan. In deze studie is naast ITERATIO en WW ook het Ellenbergindicatiesysteem voor Centraal-Europa meegenomen die gebruikt is als referentiekader om ITERATIO en WW met elkaar te kunnen vergelijken; alle overige uitgevoerde analyses gaan over de directe verschillen tussen ITERATIO en WW. De achtergrond van alle drie de indicatiesystemen wordt ook in dit rapport beschreven. De onderzoeksvraag in deze studie is: Waardoor zijn de verschillen in geïndiceerde milieucondities te verklaren die optreden bij berekeningen uitgevoerd met ITERATIO en WW en wat zegt dit over de gebruikswaarde voor het in beeld brengen van landelijke ontwikkelingen in pH en GVG?

Dit rapport adviseert over de opname van autochtoon materiaal van inheemse soorten van het geslacht Rosa in de genenbank voor inheemse bomen en struiken in Flevoland op basis van verspreidingsgegevens, recente kennis over de taxonomie en genetische informatie.

Voor het Compendium van de Leefomgeving en de Digitale Balans wordt voor de kwaliteit en trend van milieucondities gebruikgemaakt van indicatiewaarden van planten. In dit document wordt geprobeerd antwoord te geven op de vraag wat een goed indicatiesysteem is voor de nutriëntenbeschikbaarheid van planten als indicator voor veranderingen in voedselrijkdom (vermesting). Op verschillende manieren is getracht deze vraag te beantwoorden, waarbij de aandacht zich voornamelijk richt op drie indicatiesystemen, namelijk ITERATIO-trofie, Ellenberg-trofie en Wamelink-NO3. Op de eerste plaats is gekeken naar hoe de verschillende indicatoren met elkaar correleren. Daarnaast zijn voor de verschillende indicatoren ecologische diagrammen opgesteld van plantengemeenschappen die onderling zijn vergeleken door experts. Verder is een drietal opnamensets doorgerekend waarbij per opname bekend is wat de biomassa/mestgift is, zodat berekende trofie-indicaties direct hieraan konden worden gekoppeld. Ten slotte zijn van een elftal meerjarige PQ-reeksen van de Strabrechtse heide de trends in trofie doorgerekend. Op basis van deze analyses is geconcludeerd dat ITERATIO- en Ellenberg-trofie goede indicatoren voor nutriëntenbeschikbaarheid zijn, zeker ook als het gaat om het detecteren van temporele veranderingen in de vegetatie. WW-NO3 of ieder andere WW-indicator kan niet als trofie-indicator worden ingezet, omdat slechts één macronutriënt niet voldoende is om de complexiteit van nutriëntenbeschikbaarheid te vatten.

Het strategisch project Nationale Parken wil aan de hand van een set van ontwerpcriteria, beleid ontwikkelen dat de kwaliteit, omvang en maatschappelijke dynamiek van unieke natuurgebieden een boost geeft, conform het Vlaamse Regeerakkoord 2019-2024. Dit expertadvies gaf daarom antwoord op de volgende kernvraag: Welke ontwerpcriteria voor Nationale Parken in Vlaanderen sluiten goed aan bij de specifieke Vlaamse context en welke IUCN categorie (II, V of mengvorm) past daar het beste bij?